Mismunandi endurómun

13. apríl – 2. júní 2019

Myndlist þrífst í félagslegu samhengi og það á bæði við um félagslegt samstarf listamanna en ekki síður það samtal sem myndlist á við áhorfendur. Vorið 2015 bauð Nicola Dimitrov þeim Ekkehard Neumann, Friedhelm Falke og Sigrúnu Ólafsdóttur að sýna með sér í rúmgóðu rými gamallar verksmiðju í Heusweiler í Saarlandi þar sem hann er með vinnustofu. Þessi litla óformlega sýning varð kveikjan að sameiginlegu verkefni sem átti eftir að vinda upp á sig. Meðal verkanna fundu listamennirnir áhugaverðan samhljóm sem þeir vildu efla og leyfa fleirum að njóta. Fyrsti áfangi í því var að bjóða listamönnunum Annette Wesseling og Elly Valk-Verheijen að bætast í hópinn. Leiðir þessara listamanna höfðu skarast áður, þau þekktu vel verk og vinnubrögð hvert annars sem lagði traustan grunn að samstarfi.

Til varð sterkur hópur sex myndlistarmanna sem allir búa og starfa í Þýskalandi, en koma þó frá þremur löndum; Þýskalandi, Hollandi og Íslandi. Þeir luku listnámi í Þýskalandi en Elly hóf það í Hollandi og Sigrún á Íslandi. Sameiginlega mótuðu þau sýningarhugmynd þar sem lykilstefið var að ná fram gagnvirkum endurómi verkanna á milli og láta þau kallast á við ólíka sýningarstaði á víðum vettvangi. Heiti verkefnisins varð Different Echoes eða Mismunandi endurómun í íslenskri þýðingu og höfundarnir leituðu eftir samstarfi við bæði söfn og gallerí í Evrópu. Sameiginlegur sýningarferill undir þessu nafni hófst í Gallerí Meno Forma í Litháen 2016, hélt áfram til nokkura safna og gallería í Þýskalandi og héðan frá Íslandi fara verkin til Króatíu. Ekki er alltaf um sömu verk að ræða og því ekki um eiginlega farandsýningu að ræða, heldur eru verkin á hverja sýningu valin með tilliti til misstórra sýningarstaða og í samráði við sýningarstjóra þeirra. Það er því blæbrigðamunur milli sýninganna en þess ávallt gætt að verkin endurkasti áhugaverðum bylgjum, ólíkri endurómun, milli sín innbyrðis og þess staðar sem er umgjörð hverrar sýningar.

Rýnt í verkin

Með því að setja þessa sýningu upp í Listasafni Árnesinga gefst ánægjulegt tækifæri til þess að kynna myndlistarmanninn Sigrúnu Ólafsdóttur á sínum fyrri heimavelli, sem er Selfoss, og í samhengi verka kollega frá hennar núverand starfssvæði í Þýskalandi. Sigrún hefur verið búsett í Saarbrücken frá því hún lauk framhaldsnámi í myndlist við Listaháskólann þar og náð góðum árangri sem meðal annars vinningstillögur um list í opinberu rými bera með sér. Verkum Sigrúnar er gjarnan lýst sem þrívíðum teikningum í rými og sjálf segist hún vera að fást við einskonar jafnvægi milli stillu og ólgu, kyrrðar og hreyfingar þar sem hún fangar augnablikið sem á hverri stundu getur raskast. Hún leitast eftir því að hvert verk endurspegli jafnvægi en líka spennu sem felst í tilfinningu fyrir því að það geti hrunið eða farið af stað og vill þannig endurspegla tíðaranda óvissu og breytinga. Efniviður hennar í verkunum á þessari sýningu er formbeygt tré, oft þakið svörtu gúmmíi og þyngdaraflið leikur hlutverk í þeim líka. Í anddyrinu blasa við verk eftir Sigrúnu úr seríum sem bera annars vegar heitið Snúningur og hins vegar Útþensla. Verkin standa þar út frá veggnum og ásamt skuggum mynda þau stílhreina kalligrafíu sem bærist lítillega líkt og í ljúfri sveiflu. Inni í stóra salnum, sal eitt, má sjá Lúsífer, kallast á við verk allra hinna listamannanna. Lúsífer, sem er yfir tveggja metra hár skúlptúr er líkt og fyrrnefndu verkin unninn úr formbeygðu tré og gúmmíi. Skúlptúrinn er einhvers konar vera með hala, bæði karllæg og kvenlæg í senn, sem felur í sér mýkt, reisn og óræðar kenndir. Í innsta salnum, sal þrjú, eru líka tvö verk eftir Sigrúnu, annars vegar verk úr seríunni Forleikur, og hins vegar Ritúal. Forleikur eru nokkur verk, óróar sem hanga úr lofti og einnig unnir úr formbeygðum viði og gúmmíi. Hnoðrar sem geta hvort heldur verið að herðast í fastan hnút eða leysast upp í áframhaldandi sveiflu. Heiti verksins er margrætt eins og mörg verka Sigrúnar sem geta tengst erótískum hugsunum eða tónlist og hæglátum hreyfingum. Ritúal er líka órói, úr formbeygðum viði, sem hangir úr lofti og bærist lítillega. Þessi rólega hreyfing og titill verksins vekur andlegar hugrenningar, en form þess getur líka minnt á mikado-leikinn sem krefst þolinmæði og þrautseigju að spila, jafnvægi og einbeitingu hugans til að hindra að allt kollvarpist.

Líkt og hjá Sigrúnu má sjá andstæð hugtök takast á í málverkum Friedhelm Falke, en ekki þau sömu. Hjá honum eru það andstæð hugtök eins og ögun og flæði, skerpa og mýkt, hlutlægt og óhlutlægt, gegnsæi og mettun sem koma upp í hugann. Sjálfur hefur hann sagt að tilfallandi athuganir og marklausar augngotur á daglegt líf séu stundum kveikjan að myndum sínum. Hann hafi áhuga á því að fanga þau hverfulu, ómeðvituðu augnablik í málverk. Hann hefur ýmsa miðla málunar á valdi sínu og á sýningunni má sjá verk eftir hann sem unnin eru með akríl og vínil á bómull eða pappír, temperu/olíu-resín á tré og einnig vinnur hann vegginnsetningu með límböndum.

Í stóra salnum eru málverkapör eftir Friedhelm og er Samhengi/ þeirra sameiginlega heiti en aftan við skástrikið bætist síðan við ávöxtur og/eða grænmeti; Samhengi/Perur, Samhengi/Laukur og sítróna, Samhengi/Sítróna. Þarna teflir hann saman smáu verki sem málað er með temperu og olíu-resín á tré og mun stærra verki sem málað er með akríl og vínyl á bómullarstriga, þar sem hið fyrrnefnda er uppstilling en hið síðarnefnda óhlutbundið málverk, en litavalið sameinar pörin. Friedhelm hefur sagt að vinnan við Samhengis-seríuna hafi gefið sér nýja sýn og önnur tækifæri í þróun málaralistarinnar. Samanburðurinn varpi ljósi á óvænt tengsl því að á sama tíma og hið óhlutbundna og hlutbundna verður raunverulegra eru líkindin einnig dregin fram. Í sal þrjú má síðan sjá heildstæða vegginnsetningu eftir hann þar sem blæbrigði lita leika lausum hala í litríkum límböndum sem tengja saman fjölbreytt lítil alkríl og vínyl pappírsverk.

Áður en Nikola Dimitrov snéri sér að málaralist hafði hann numið tónlist og starfað sem slíkur um tíma og það endurspeglast sterkt í verkum hans. Í málverkunum má sjá síendurtekna hrynjandi, tilbrigði við stef þar sem blæbrigði lita eru sem missterkur ómur ákveðins hljóms. Hann undirstrikar þetta svo enn frekar þegar hann gefur verkunum heiti. Nikola blandar liti sína sjálfur frá grunni út frá litarefnum og málar ýmist á striga eða pappír. Í nýjustu verkum sínum sem bera yfirheitið Multivision eða Fjölbirting hefur hann útvíkkað starfsaðferðir sínar og aðlagað nýrri tækni. Með snjallsíma tekur hann myndir af umhverfi sínu sem hann bútar niður með stafrænni tækni, velur úr og byggir upp abstrakt myndbúta sem prentaðir eru ýmist á álplötur með plexigleri eða pappírslíki og er hver eining 43 x 30 cm. Þeim er síðan raðað saman í stærri heild, sem getur verið misstór í hvert sinn.

Verkið HljóðRými II frá árinu 2013 er stórt málverk á stiga eftir Nikola, taktfast verk í bláum og jarðlituðum tónum, sem byggt er upp af níu láréttum línum fylltum misbreiðum lóðréttum línum. Litatónar og línur skapa ákveðna tvívíða hreyfingu á fletinum, rólegt ið. Á sýningunni er líka pappírsverk úr seríunni þar sem forgrunnur og bakgrunnur skapa dýpt í verkið með því að málað er með tveimur litum og er annar málaður ofan á hinn með óreglulegri en taktvissri víxlverkun og sumstaðar skín bakgrunnur pappírsins í gegn. Nýjasta myndasyrpan, Fjölbirting, sem hann hóf vinnu við 2018 er samsett úr prentuðum einingum í nokkrum útgáfum sem gefa möguleika á ýmsum samsetningum. Þó að tæknin sé önnur er uppbyggingin sú sama og

í HljóðRýmis seríunni, en við bætast fleiri tilraunir með form og liti. Úr þessari seríu vinnur hann tvær innsetningar í sýninguna, annars vegar verkið Jafnvægi á vegg við kaffistofuna og hins vegar eitt verk í sal þrjú úr verkum sem bera heitið Í vinnslu A og B. Þessi verk eru flóknari í uppbyggingu en taktföst hrynjandin er á sínum stað og gefa auganu tilfinningu fyrir hreyfingu, dýpt og hljóðfalli.

Í tveimur málverkaseríum Annette Wesseling eru það tilraunir og val listamannsins andspænis duttlungum náttúrunnar sem takast á, því það er ekki bara hún sem ber ábyrgð á útkomunni heldur líka umhverfisþættir og tíminn. Í seríunni sem hún nefnir UV-Graphic, eða UV- Grafík vinnur hún með litaðan bómullardúk, sem hún brýtur saman eða krumpar fyrir myndbygginguna áður en hún lætur sólarljósið skína á verkið, stundum

í marga mánuði, uns dúkurinn hefur upplitast að hluta og mismunandi mynstur, tilbrigði við frumlit dúksins, koma í ljós. Hann er síðan strekktur á blindramma og þannig verður málverkið jafnframt skjalfesting umhverfisáhrifa og tíma. Tvö verk úr þessari seríu má sjá á sýningunni ásamt UV-Grafík 86 frá árinu 2014 þar sem regndropar og blek bætast við myndina. Umhverfisþættir og tími hafa líka áhrif í annarri seríu sem sjá má og ber nafnið Meteo-Graphic eða Veðráttu- grafík. Úr þeirri seríu eru verk úr handunnum pappír þöktum mjóum bleklínum sem útsettar voru fyrir snjókornum sem fengu að bráðna á pappírnum, en aðeins á afmörkuðum hlutum hvers verks.

Holo-Graphic eða Þrívíddar-Grafík er heiti enn annarrar seríu sem Annette hefur unnið að. Á sýningunni eru tvö verk þeirrar seríu frá árinu 2016, máluð með lituðu bleki á þrívíddarfólíu, sem er líkt og samfellt þrívítt símynstur þar sem umhverfið endurspeglast líka margfalt. Hreyfing er inntak þeirra verka því þau taka breytingum eftir því hvernig áhorfandinn ber sig að framan við verkið og þar með breytist birtan sem á það fellur og endurspeglunin. Verk þar sem augun spila á yfirborðið og ertir augun gagnvirkt.

Ekkehard Neumann vinnur skúlptúra, líkt og Sigrún en hans efniviður er járn eða stál og formfesta geometríunnar sterk. Í verkum hans takast á hugtökin léttleiki og þyngd, opin og lokuð rými eða samtal verkanna við umlykjandi rými. Á sýningunni mynda skúlptúrar hans tvær innsetningar sem hvor um sig er samsett úr mörgum einingum sem kallast á við rýmið. Verk hans eru nafnlaus en önnur innsetningin samanstendur af samansoðnum járnfleygum sem mynda disklaga járnskífur með hallandi yfirborð í mismunandi áttir, eins konar brot, og eru ýmist í gráum, rauðum eða svörtum lit. Skífurnar eru mismunandi að stærð og dreift um gólf einkum í sal tvö en líka út fyrir salinn. Þrátt fyrir sterka efniskennd og þyngd þá minna form þeirra á brotnar blaðarkir og má jafnvel ætla að brotin hafi komið svífandi á sinn stað líkt og pappírs- skutlur þrátt fyrir ólíka efniseiginleika og þyngd járns og pappírs. Ekkehard hefur líka unnið sams konar verk sem útlistaverk í stærri skala.

Í stóra salnum, sal eitt, er hinni innsetningunni komið fyrir frá horni og út á veggi. Hún er líka nafnlaus en samsett úr mörgum litlum einingum, geómetrískum formum sem ýmist eru rauð eða grá. Þau geta minnt á eins konar letur, vegvísa á víðavangi eða þá brot af uppdráttum húsa, rýma eða stíga. Margvísleg hugrenningatengsl gefa tilefni til þess að skálda í eyðurnar.

Elly Valk-Verheijen vinnur líka með ljós og umhverfi líkt og Annette og Nikola, en á annan hátt. Kjarninn í hennar listrænu vinnu segir hún að sé rannsókn á ljósi, stefnu og endurkasti geislans, tíma og rými.

Fyrir verkin sem bera yfirheitið RAUÐ er hönd mín, tekur hún ljósmyndir með snjallsíma og tengist titillinn m.a. því að farsími er kallaður handsími, eða Handy, í Þýskalandi. Með símanum tekur hún ljósmyndir á hreyfingu í rými við ákveðin dagsbirtuskilyrði, þar sem hver stöðubreyting er birtubreyting og við það breytist einnig liturinn. Þannig eru myndirnar trapop 31.07.15 og trapop 26.2.18 teknar af tröppum í hringstiga á leiðinni upp og svarar hver lína í verkinu einu þrepi. Annað verkið tilheyrir tíma þegar sólin var hátt á lofti en í hitt þegar hún var lágt á lofti. Titillinn, sem vísar í það að ganga upp tröppur, inniheldur líka þá tvíræðni að vera sjónræn gildra með tilvísun í op-list, þar sem trap getur þýtt gildra og op verið stytting úr optical. Önnur verk á sýningunni úr þessari seríu eru MAGENTA hreyfing, Hreyfing 20150420 og r2. Eftir að hafa unnið stafrænt með ljósmyndirnar eru þær prentaðar á plexíglersbúta og í hverju verki heldur álplata plexíglersbútunum saman samkvæmt ákvörðun listamannsins.

Á öllum sýningum hópsins hefur Elly líka unnið staðbundna veggmynd. Í Listasafni Árnesinga nefnist hún Salur 2, því þar er hún staðsett. Inntak þessara verka er að draga fram litbrigði hvíta litar sýningarsalanna, því meðan ljósmyndarar og prentarar reyna allt hvað þeir geta til að gera hvíta veggi eins hlutlausa og hægt er við vinnslu ljósmynda þá færir Elly sér þau vandamál í nyt, sem glíman við hlutleysi hvíta litarins felur í sér. Þetta ferli hefst á því að tekin er stafræn ljósmynd af þeim stað sem veggverkið á að vera á, án þess að nota filtera, flass eða leiðréttingastillingar. Á stafrænan hátt dregur hún fram öfgakenndar myndeiningar eða pixla ljósmyndarinnar og sækir þannig upplýsingar úr hinu „hvíta“ yfirborði en þau form og þeir litir sem hún dregur fram mynduðust út frá birtu rýmisins þegar ljósmyndin var tekin. Til verður geómetrísk myndgreining hreinna forma með sterk tengsl við arkitektúr staðarins, rýmisins og salarins. Fyrir veggmyndina í Listasafni Árnesinga fékk Elly senda ljósmynd sem tekin var af veggnum meðan á annarri sýningu stóð. Ljósmyndin var lág í upplausn og því urðu litapixlarnir eða myndeiningarnar stórar og listamaðurinn valdi því að velja ekki bút úr myndinni heldur nota hana í heild á allan vegginn. Auði bletturinn á veggmyndinni afmarkast af ummáli málverks sem þar var.

Fjölbreytileikinn

Stærð og umfang verkanna er mjög mismunandi, efniviðurinn margvíslegur og viðfangsefnið ólíkt, en sýningin snýst um það að ná jafnvægi milli þessara andstæðna. Verk listamannanna sýna að myndlist er rannsóknarvinna sem byggist á forvitni, tilraunum, framkvæmd og endurtekningu. Flest eru óhlutbundin og mörg bera yfirbragð konkret listar eða geometríunnar en hugmyndalegur grunnur þeirra er annar. Sjá má hlutlæg form hjá Friedhelm Falke og í verkum Elly Valk-Verheijen og Nikola Dimitrov umbreyta þau ljósmynd af lífrænum formum svo sem hendi eða landslagi í geómetríska litasinfóníu. Það sem verkin eiga helst sameiginlegt er fjölbreytileiki sem áhugavert er að að stilla saman þannig að gestum er boðið upp á marglaga enduróm og samræður.

Fjölbreytileikinn felst líka í hugmyndalegri útfærslu verkanna sem eru unnin með blandaðri tækni, ýmist ný eða eldri, skúlptúrar, málverk, textíll, grafík og innsetningar af ýmsum toga. Heyra má og sjá samhljóm og enduróm sem spannar víðan skala lífræns flæðis andspænis agaðri formfestu, mýkt gegnt hörku, kyrrð mót ágengni, léttleika andspænis þyngd svo eitthvað sé tilgreint. Saman kallast verkin á og ná að magna hvert annað svo áhorfendur hafa margt að skynja og geta fundið ríkulega endurgjöf og samtal, gefið, tengt og þegið ef þeir leggja sig eftir því.

Sýningarstjóri: Inga Jónsdóttir

Um listamennina:

Annette Wesseling

Annette Wesseling er fædd árið 1966 í Münster en býr nú og rekur vinnustofu í Köln í Þýskalandi. Hún útskrifaðist úr Listaakademíunni í Münster 1993 og var síðasta árið meistaranemi hjá Ulrich Erben. Hún hefur hlotið ýmsar viðurkenningar fyrir list sína og hefur tekið þátt í fjölda sýninga, bæði einka- og samsýningum í Þýskalandi og víðar í Evrópu og verk eftir hana eru í safneignum safna og annarra opinberra staða sem og í einkaeigu.

www.annettewesseling.com

Ekkehard Neumann

Ekkehard Neumann er fædur árið 1951 í Oldenburg en býr nú og rekur vinnustofu í Münster í Þýskalandi. Hann nam fyrst listfræði við háskólann í Göttingen áður en hann snéri sér að myndlistarnámi við Listaakademíuna í Düsseldorf með áherslu á skúlptúr og lauk líka kennsluréttindanámi. Síðasta árið, 1977-78, var hann meistaranemi hjá Paul Isenrath. Hann kenndi myndlist um tíma, fyrst við menntaskóla en síðan við Münster- háskólann. Ekkehard hefur verið sýningarstjóri fjölda sýninga bæði innanlands sem erlendis. Hann hefur verið formaður Vesturþýsku listamannasamtakanna frá árinu 1996. Hann hefur átt verk á fjölmörgum sýningum, bæði einka- og samsýningum, og hefur tekið þátt í ýmsum skúlptúrverkefnum og unnið til verðlauna og viðurkenninga. Verk eftir hann má víða sjá á opinberum vettvangi og einnig er þau að finna í safneignum opinberra safna og í einkasöfnum.

www.ekkehardneumann.de

Elly Valk-Veheijen

Elly Valk-Verheijen er fædd árið 1951 í Bergen í Hollandi en býr nú og rekur vinnustofu í Dortmund í Þýskalandi. Hún lauk námi frá Vrije-listaakademíunni í Den Haag í Hollandi 1972 og nam síðan við tækni- háskólann í Dortmund á árunum 1984-89. Hún er með vinnustofu í Künstlerhaus Dortmund og formaður þar í þessu listamannarekna rými fyrir samtímalist og tilraunir í myndlist. Elly er varaformaður Vesturþýsku listamannasamtakanna. Hún hefur tekið þátt í fjölda sýninga, bæði einka- og samsýningum víða um Evrópu.

www.kh-do.de

Friedhelm Falke

Friedhelm Falke er fæddur árið 1958 í Verden/Aller í Þýskalandi en býr nú og rekur vinnustofu í Köln. Hann nam myndlist við Listaháskólann í Braunschweig. Hann hefur unnið til verðlauna og viðurkenninga og tekið þátt í fjölmörgum sýningum, bæði einka- og samsýningum, aðallega í Þýskalandi en einnig víðar í Evrópu. Verk eftir hann er að finna í fjölmörgum einkasöfnum og opinberum safneignum og hann hefur líka gert nokkrar veggmyndir á opinberum vettvangi.

www.friedhelmfalke.de

Nikola Dimitrov

Nikola Dimitrov er fæddur árið 1961 í Mettlach/Saar en býr og rekur vinnustofu bæði í Heusweiler við Saarbrücken og í Köln. Hann nam við Tónlistarskóla Saarlands, lauk tónlistarkennaraprófi 1984 og hóf ferilinn sem einleikari á píanó árið 1988 en hefur frá árinu 2000 aðallega starfað sem listmálari og fæst við að spanna bilið milli tónlistar og myndlistar. Nikola hefur verið mög virkur á því sviði, skipulagt viðburði og tekið þátt í fjölmörgum sýningum víða, hvort heldur einka- eða samsýningum, einkum í Þýskalandi.

www.nikoladimitrov.de

Sigrún Ólafsdóttir

Sigrún Ólafsdóttir er fædd árið 1963 í Reykjavík en ólst upp á Selfossi á Íslandi. Hún býr nú og rekur vinnustofu í Saarbrücken í Þýskalandi. Sigrún lauk námi frá Myndlista- og handíðaskóla Íslands 1989 og framhaldsnámi frá Saar-listaháskólanum í Saarbücken og var meistaranemi Wolfgang Nestlers á lokaárinu 1994. Sigrún hefur hlotið viðurkenningar fyrir verk sín, m.a. verðlaun í samkeppnum um list í opinberu rými, þar sem verk hennar hafa vakið athygli og verið útfærð. Hún hefur tekið þátt í sýningum hér á Íslandi en einkum í Þýskalandi og víðar í Evrópu, bæði einka- og samsýningum. Hún á verk í safneign Listasafns Íslands, Listasafns Reykjavíkur og Gerðarsafni hér á landi en líka víða í Þýskalandi, bæði í opinberum safneignum sem einkasöfnum.