Vegferð Halldór Ásgeirsson - Listasafn Árnesinga

Vegferð

Halldór Ásgeirsson

27. september – 14. desember 2014

Æsa Sigurjónsdóttir,

listfræðingur

Myndlistarsköpun Halldórs Ásgeirssonar, og þá sérstaklega sá hluti hennar sem nú er sýndur í Listasafni Árnesinga, er í raun umfangsmikil dagbókarfærsla sem veitir innsýn inn í upplifun hans á náttúrunni og leiðir hans til að útfæra sína eigin heimsmynd. Sýningin er að hluta til yfirlit – og um leið endurlit til þess tíma sem Halldór byrjaði að vinna að myndlist. Hér sést að þráðurinn hefur aldrei slitnað og í yngri jafnt sem eldri verkum má greina ólíkar útfærslur á tilraunum lista- mannsins með sjálfsprottna skrift, gjörninga, og efni náttúrunnar: eld, vatn, og ljós, sem hann tók að vinna með snemma á ferlinum. Í sumum tilvikum dvelur hann lengi með niðurstöðurnar og umbreytir þeim í önnur efni: bræddur hraunmoli verður að skuggamynd, sem verður að teikningu, sem aftur er yfirfærð í nýtt efni og annan lit.

Þegar horft er yfir listferil Halldórs þá kemur í ljós að náttúran hefur frá byrjun verið nokkurskonar yfirsjálf listamannsins. Ekki náttúran sem viðfang – heldur umhverfið sem umlykur manninn. Reynslan og innsæið sem sú upplifun vekur er honum óþrjótandi viðfangsefni og tilefni til fjölbreyttrar úrvinnslu. Fyrstu verk hans voru veggmyndir unnar í anda nýja málverksins sem þá var ofarlega á baugi meðal ungra listamanna, en fyrst og fremst var það þörfin til að setja mark sitt á umhverfið með eigin táknmáli, og löngunin til að nota líkamann sem verkfæri, sem dró hann inn í hringiðu tilraunamennsku og görninga.

Vinnuaðferðirnar sem Halldór tileinkaði sér á námsárunum í Frakklandi eiga sér listsögulegar rætur í því umróti sem varð í evrópskum listheimi um og eftir 1960. Hann lenti í suðupotti listbyltingarinnar í Vincennes-háskólanum rétt fyrir utan París árin 1977 -1980. Halldór fékk inngöngu í tilraunadeild sem var líklega fyrsta listdeild innan háskóla í Evrópu, löngu áður en farið var að umbreyta listaskólum í listaháskóla, eða ræða um rannsóknarmyndlist. Þar kynntist hann nýjum viðhorfum til gjörningalista og notkun véltækni og nýmiðla til listsköpunar, auk þess sem nemendur fengu hugmyndir franska heimspekingsins Gaston Bachelards um ímyndunaraflið og skáldskapinn nánast beint í æð.

Úrvinnsla námstímans birtist fyrst í tilraunum Halldórs með táknmál, líkamsbeitingu, og sjálfsprottna skrift, á fyrstu einkasýningu hans í Gallerí Suðurgötu 7 árið 1981. Þar “málaði hann sig” inn í rýmið og þakti sýningarsalinn táknum sem síðan hafa þróast yfir í persónlegt stafróf og myndmál. Rúmlega áratug síðar tók Halldór aftur að sækja í þann hugmyndaforða sem beið hans frá skólaárunum í París. Franski listamaðurinn Yves Klein var mikilvæg fyrirmynd þeirra ungu listamanna sem byrjuðu að vinna með gjörninga sem listform um 1980. Þegar Halldór tók að þreifa sig áfram með tilraunir með eld og hraunbræðslu, þá sótti hann innblástur til hugmynda Yves Klein um táknmál litanna og dulmagn líkamstjáningarinnar sem átti rætur í launhelgum Rósakrossreglunnar.

Halldóri tókst að endurnýja samband sitt við gjörningalistina með því að hverfa inn í rannsóknarferli á hraungrýtinu. Hann lýsti mögnuðum áhrifum þess í blaðaviðtali árið 1995: “Fyrst og fremst er þetta efni sem kemur úr iðrum jarðar og það sem heillar mig er þessi hráleiki og kraftur sem býr í því.”¹ Hraunbræðsluna mætti túlka sem rannsóknaraðferð í ætt við þá sem gullgerðarmenn miðalda stunduðu í leit að viskusteininum. Halldór hafði áður sótt í táknmál elementana og túlkun sálgreinandans Carl Jungs á forngerðarhugsun miðalda, til að mynda í gjörningnum Metamorphose sem hann framkvæmdi í árið 1981. Kenningar Jungs um tilvist sammannlegrar dulvitundar sem nær aftur til uppruna menningarinnar virðist hafa haft mikil áhrif á Halldór, því hann efnisgerir hugmyndir Jungs um yfirfærslu á sálrænu ferli í hraunverkum sínum og nýtir umbreytingarferli ýmiskonar sem endalausa upprettu sköpunar. Rætur þessarar hugsunar er að finna í gullgerðarlistinni – dulmagnaðri efnafræði miðalda þar sem gullgerðarmennirnir líktu eftir sköpunarferli náttúrunnar og umbreyttu þekkingu sinni í óræð tákn.²

Halldór sýnir hér ljósmyndir, teikningar, innsetningar, texta, endurgerð eldri verka, og dregur fram ýmis gögn sem hann hefur safnað á ferli sínum. Upphafið leynist í persónulegum reynsluheimi hans, en niðurstaðan sem birtist hér á sýningunni, endurspeglar vegferð hans í gegnum mikilvægt tímabil listasögunnar með kenningar Bachelards og Jungs í farteskinu. Ljósmyndirnar eru sá hluti dagbókarinnar sem Halldór hefur sjaldan sýnt. Þær eru persónulegir minnismiðar frekar en verk, hlutverk þeirra er hvorki að sýna landið eða staðina, heldur eru þær hluti af skráningu listamannsins á ferðum hans um Ísland.

Fjöldi listamanna á 7. og 8. áratugn liðinnar aldar, svo sem þeir Richard Long og Hamish Fulton, sneru náttúru-upplifunum af göngu í myndverk og innsetningar sem þeir fóru með inn í sýningarstaðina, söfnin og galleríin. Þeir boðuðu einfaldleikann og hreinsun hugans á göngunni um landið. Í verkum þeirra umbreytist náttúran og sambandið við landið sem farið er um í sameiginleg andlegt verðmæti mannsins utan hins kapítalíska hagkerfis. Náttúruupplifanir Halldórs og úrvinnsla á þeim vísa í sömu gildi. Í huga hans er mikilvægt að geta gengið um land og notið þess án þess að eiga það.

En safnið eða sýningarsalurinn getur aldrei innihaldið náttúru, jafnvel þótt að hún sé sett þar inn. Hraunverk Halldórs minna á þessa staðreynd. Þau fjalla ekki á neinn beinan hátt um náttúruna og eru heldur ekki vísindaleg rannsókn hennar. Hér er náttúran skynjuð á mjög frumstæðan hátt, langt á undan þeirri rómatísku sýn sem oft hefur einkennt samband íslenskra listamanna við landið.

Eldur, loft , vatn, jörð, frumefnin, eða höfuðskepnurnar fjórar, voru álitnar rætur alls efnis. Í gullgerðarlistinni átti hver jurt sinn stað, hver litur sína merkingu, hvert frumefni sitt hlutverk. Eldurinn er tákn umbreytingar og sköpunar, vatnið tilfinninganna og skálskaparins. Halldór lítur svo á að undirstaða heimsins sé orka og í verkum hans birtist tilveran í allri sinni fjölbreyttu mynd sem endurkast þessa skapandi afls. Verkin hér á sýningunni eru áminning um brothætt samband manns og náttúru, þau eru vísbending um það hvernig listamaðurinn hefur reynt að ná tangarhaldi á náttúrinni til að umbreyta henni í útópíska heild þar sem engu verður sundrað. Í mynd- táknunum sést óskin um að sameina öll tungumál í eitt, eða “gá þar að orði sem kynni samt að ná yfir alla veröldina”³ sem var nafn á verki sem hann setti upp í Hafnarhúsinu haustið 2003. Þannig reynir Halldór að skapa heildstæða kosmógrafíu úr sundruðum heimi nútímamannsins. Verk hans þarf ekki að lesa, þau bera einfaldlega í sér ákveðið stefnumót við sjálfið.

1 Þórunn Helgadóttir, “Að vekja upp eldgosið”, Morgunblaðið, 28. maí 1995, B 15.

2 Ólafur Gíslason, “Efnafræði listarinnar”, Vikublaðið, 7. janúar 1994, 5.

3 Úr ljóði Sigfúsar Daðasonar. “Suður yfir Mundía- fjöll”, Hugleiða steina, Reykjavík: Forlagið 1997, 38.

Sýningarstjóri: Inga Jónsdóttir

Halldór Ásgeirsson (1956)

Halldór Ásgeirsson nam myndlist við Parísarháskóla 8 Vincennes – Saint Denis á árunum 1977-80 og 1983- 86. Á fyrstu einkasýningu hans í Gallerí Suðurgötu 7 í reykjavík árið 1981 vöktu athygli verk sem byggðust á höfuðskepnunum fjórum: eldi, vatni, lofti og jörð en þær hafa síðan fylgt listsköpun Halldórs. Við sama tækifæri sýndi Halldór í fyrsta sinn afrakstur tilrauna með eigið táknmál sem hann hefur haldið áfram að þróa.

Tímamót urðu á myndlistarferli Halldórs árið 1993 þegar hann lét eldinn komast í snertingu við hraun. Við það að logsjóða hraunstein við 1200 – 1400 gráðu hita bráðnar hann og ummyndast í svartan glerung, ekki ósvipaðan hrafntinnu. Snögg kólnunin í andrúmsloftinu veldur því að hraunið harðnar á miðri leið ef það er látið drjúpa og þannig skapar Halldór hárfína svarta þræði og glerunga sem líkjast lífrænum fyrirbærum sem verða uppspretta annarra verka eins og blekteikninga á pappír eða innsetninga. Hraun- glerungarnir leiddu Halldór út í tilraunir með vatn í glerílátum og vörpun þess á vegg með ljósi. Þessar aðferðir þróaði hann enn frekar í samvinnu við tónskáldið Snorra Sigfús Birgisson og síðar tónlistarhópinn CAPuT og náðu þær ákveðnu hámarki á Heimssýningunni í Japan árið 2005 þar sem sex íslensk nútímatónverk voru túlkuð í sameiningu.

Halldór hefur sýnt víða um heim, ýmist í listasöfnum, galleríum, listamiðstöðvum, tilraunakenndum listrýmum eða á útilistasýningum og í Shinto hofi í Japan bræddi hann eldfjöllin Heklu og Fuji saman í gjörningi. Halldór hefur unnið að eldfjallaverkum í löndum eins og Frakklandi, Ítalíu, Japan og Kína og framundan eru verkefni á eldfjallaeyjunum Jövu í Indónesíu og Sikiley á Ítalíu.